“Цайз зах" дээр нүүрс ямар үнэтэй байгааг сурвал­жиллаа. "ЗИЛ 130" машин нүүрс таван зуун мянган төг­рөгийн үнэтэй байна. Харин портер машин нүүрс 280-320 мянган төгрөг, жижиг шуудай нүүрс 1300 төгрөгийн үнэтэй байна. Нүүрсний үнэ нэмэгд­сэн шалт­гааныг янз бүрээр тайлбарлаж байв. Налайхын хувийн уурхай­нуудыг хаас­наас хойш нүүрс ачсан ма­шин ховор орж ирж байгаа гэнэ. Нүүрс олдохгүй байгаа­гаас гадна тээврийн зардал өссөн хэмээн ченжүүд тайл­барлаж байв. Нүүрс­ний ху­дал­даа эрхэлж байгаа Ч.Жак ийн ярьж байна.

-Нүүрсний үнэ  яагаад өссөн бэ?

-Налайхаас ирж байгаа нүүрс үнэтэй байна.  Цаанаа­саа үнэ нь өсчихсөн орж ир­вэл бид өсгөөд, буусан бай­вал үнийг нь хямдруу­лаад зардаг.

-Нүүрснийхээ үнийг яа­гаад өсгөөд бай­гаа юм бол?

-Нүүрс ачсан машин цөө­хөн орж ирж байна. Хуучин энэ гудам­жинд нүүрс ачсан машин дүүрэн зогсдог бай­лаа. Одоо ганц хоёр л машин зогсож байгааг харж байгаа биз дээ. Налайхын уурхайд аваар их гардаг. Хэд хоноод нэг хүн нас барсан гэж сонсог­дох юм байна шүү дээ. Тэгээд  хувийн уурхайнуу­дыг бүгдийг нь хаасан. Цөөхөн хэдэн уурхай ажиллаж байгаа. Үүн­тэй холбоотойгоор нүүрс хо­вор орж ирж байна. Тэгээд нүүрсний үнэ нь өссөн байх.

-Өнгөрсөн жил нүүрс хэ­дэн төгрөгийн үнэтэй байсан бэ?

-Өнгөрсөн жилийн өвөл "ЗИЛ 130" машин нүүрс 350 мянган төгрөг байсан. Одоо 500 мянган төгрөгийн үнэтэй байна. Ганц ма­шин нүүрс хагас сая төгрөгөөр авах болж байгаа учир ард иргэд бухимдах нь арга­гүй шүү дээ. Одоо цалин хөлс хэдэн төгрөг байгаа билээ. Гэтэл нүүрснийх нь үнэ дийл­дэхгүй бай­даг. Хөлдөж үхэх­гүйн тулд үнэтэй ч гэсэн авах­гүй гээд яахав дээ.

-Та нарыг нүүрсний  үнийг ду­раараа нэмж худалддаг гэж  шүүмж­лэх хүн олон бай­на. Нүүрсний үнийг яаж тог­тоо­дог юм бэ. Хоорондоо ярил­цаж байгаад ашиг­тай үнээрээ зар­даг уу?

-Налайхаас ирж байгаа нүүрс хоёроос гурван шат дамжлагатай. Уурхайн эзэд нүүрсээ нэг үнээр зарна.  Хувь­даа машинтай хүмүүс Налай­хын уурхайнуудаас ачиж ир­сэн нүүрсээ бас үнэ тохироод бидэнд худалддаг. Бид ашиг олох гэж л өвлийн хүйтэнд энд зогсож байгаа учраас мэдээж хэдэн төгрөг гаргаж авах гээд үнэ нэмнэ.  Уурхай дээрээ нүүрсний үнэ өсөөд байгаа гэсэн. Гэхдээ хэдэн төгрөг хүрээд байгааг мэдэхгүй бай­на. Тэрнээс биш бид нар дур­тай үнээрээ худал­дана гэж байхгүй.  Бид  ч бас ар гэрээ, хүүхдүүдээ тэжээх гэж гадаа зогсож байгаа. Адилхан ядар­сан иргэд шүү дээ.

-Өдөрт хичнээн шуудай нүүрс худалддаг вэ?

-Зуу гаруй шуудай нүүрс зар­на. Цайз захаас гадна гэр хорооллын айлуу­дын гудамжинд нүүрс ху­далд­даг олон иргэд байна шүү дээ. Бүгд л хоногийн хоолоо залгуу­лахаар явж байгаа ядарсан иргэд. Нүүрс зараад баяжаад байгаа хү­нийг хайгаад олохгүй дээ. Нүүрс­ний уурхайн эзэд, уур­хайн ам худалдаж авсан хү­мүүс л энэ да­лимд баяжиж байгаа байх.

-Нүүрсний шуудайн хэм­жээ гялгар уутнаас жи­жигхэн боллоо. Шуудай­гаа хаанаас авдаг вэ. Өөрсдөө хэмжээг нь за­хиалж оёулдаг юм уу?

-Шуудай Хятадаас л орж ирдэг шүү дээ. Хэмжээ нь яагаад жиж­гэрээд байгааг мэдэхгүй байна. Хил гааль дээр хяналт тавих ёстой байх аа. Бид нар хэмжээ өгч за­хиалга өгдөггүй. Шуудай зар­даг ченжүүд байдаг. Тэд нар хятадуудтай ярьж тохирдог юм уу гэхээс, сайн мэдэх­гүй байна. Шуудайны үнэ нэмэгд­сэн байна лээ.  Хятадаас орж ирэхгүй тасарсан гэсэн. Нэг шуу­дай 70 төгрөгийн үнэтэй байсан бол одоо 90 төгрөгөөр худалдан авч байна. Өнөө өглөө булаацал­даж байж хэдэн боодол шуудай авсан шүү.

-Мод ямар үнэтэй бай­на?

-Хар мод шуудайгаараа 1300 төгрөг, цаанаасаа 1200 төгрөгөөр орж ирж байгаа.

-Нэг айл өдөрт хэдэн шуудай нүүрс түлдэг бол?

-Хэрэглээгээрээ болно. Том зуухтай айл өдөрт хоёр шуу­дай нүүрс авдаг. Гэрт амьдардаг айлд өдөрт нэг шуудай нүүрс хангалттай байдаг гэв.

Чиргүүлтэй машинд нүүрс зарж байсан хэдэн залуустай уулзсан юм. Замын хажууд байрлах  жижиг амбаарт 18-23 насны гурван залуу сууж байна. Саяхан нэг чиргүүлтэй нүүрсээ худалдчихаад гад­наас орж ирээд дулаацаж байгаа нь энэ аж. Тэд "Нүүрс­ний  үнийг хэдхэн моно­поль компаниуд тогтоож байна шүү дээ. Налайхын хувийн уурхайнуу­дыг хаасан. Одоо нүүрсний тоотой хэдэн ком­пани ажиллаж байна. Бид өдөр шөнөгүй дугаарлаж зог­сож байж ганц чиргүүлтэй ма­­шин нүүрс олж ирлээ. Нүүрс ава­хаар очсон олон машин дугаар­лаад үлдсэн.

Уурхайн эздээс нүүрс­нийхээ үнийг бага зэрэг хямд­руулаач гэхээр "авбал ав, авахгүй бол боль" гэж загнадаг. Уурхай дээрээс нэг машин нүүрс 320-400 мянган төг­рөгөөр худал­даж авч байна. Дээр нь тээ­вэрлэлтийн зардал гарна. Хонон өнжин явж ирээд нэг чир­гүүлтэй машин нүүрс­нээс 80 мян­ган төгрөгийн ашиг олдог шүү дээ. Чиргүүлгүй дан машин нүүрс ачиж ирвэл  ашиг гардаггүй" гэв.