Пүүжээгийн эх орон

Чикагод болсон дэлхийн сонирхогчдын боксын аварга шалгаруулах тэмцээний шигшээ тоглолтод Монголын тамирчин Э.Бадар-Ууган шүүгчийн илт булхайтай шийдвэрээр ялагдаж, Дохад У.Мөнх –Эрдэнэ хятад боксчинд илэрхий луйвардуулан, Бакуд Б.Наранбаатар бас л орос бөхөд шоглуулсанд тамирчин хүн байтугай энгийн хүн уураа барж байв. Дасгалжуулагч Д.Банди ч “АНУ-ын консул надад виз өгсөн бол шавь маань мөнгө биш, алтан медаль авах байсан юм. Би эндээс мессэжээр байнга зөвлөгөө өгч байсан. Гэвч хажууд нь байгаагүй болохоор харамсалтай байлаа. Яагаад монгол хүн дэлхийн аварга болж болдоггүй юм бэ” гэж гомдлоо өчиж байв. Э.Бадар-Ууган шүүгчийн буруутай үйл ажиллагаанаас алтан медаль авах боломжоо алдлаа хэмээн үг унагаж байсан цаг жилийн өмнө. Тэгвэл энэ жил, тодруулбал, Бээжингийн олимпод манай боксчид элэг нэгтнээ баярлуулсан мэдээ дуулгасаар. Би дэргэд нь байсан бол гэсэн Д.Банди багшийн харуусал үгүй болж. Түүний сэтгэл тэнүүн байх энэ цаг дор жил гаруйн өмнөхөн УИХ-ын гишүүн, МоАХ-ны дарга Х.Баттулга “Ядуугийн зовлонгоос ангижирч чадахгүй бол ялаад ч нэмэр алга, амьдрах ч утга алга” гэж хэмээн харуусан “Пүүжээгийн эх орон” нийтлэлийг бичиж байсныг дахин уншигч түмний хүртээл болгож байна.

МАХН-ын сүүлчийн их хурлаар намын дарга болсон С.Баяр даварч, Ерөнхий сайдын суудлыг нэхэх үедээ “Намын даргын хувьд миний туйлын хүсэл, зорилго бол ирэх сонгуульд ямар ч аргаар хамаагүй ялах” гэж мэдэгдлээ. МАХН эх орноо хөгжүүлэх, ард түмнээ ядуурлаас гаргахыг бус суудлаа хадгалах, сонгогдож эрх мэдлээ бэхжүүлэхийг л эрхэмлэж явдгийг шулуухан үгтэй гэж үнэлэгдсэн шинэ дарга нь илчилсэн нь энэ.

Пүүжээ

Нэгэн япон найруулагч Монголоор аялж, зураглаж явахдаа монгол ахуйн онцлог, нүүдэлчдийн зан заншил зэргийг сониучирхан хальсандаа буулгав. 1990 оноос хойш хөгжингүй орнуудын телевизийн дэлгэцийг элээсэн ядуу, мунхаг монгол хэмээх улигт сэдэв. Хүн, мал хоёр нь ялгаагүй болсон, дампуу удирдлагаа ахин дахин сонгож, орой дээрээ залдаг хачирхалтай нэгэн үндэстэн Азийн цээжинд байдаг. Сэхэл авах янз алга гэх маягийн сурвалжлага, нэвтрүүлгүүд 20-иод жил хөвөрсөн.

Гэвч Японы NHK телевизийн сэтгүүлч, зураглаач Сэкио Еошимура улигт сэдэв, дүрслэл дотор хүний сэтгэлийг хөндөх хөг аяс дуугаргаж, хөдөөгийн малчин айлын зургаан настай хэрсүү бор охин Пүүжээгээр Монголын нийгэм дэх дампуу үзэгдлүүдийг тод томруун харууллаа. Үйл явдал нь МАХН, үндэсний удирдагчийн хязгааргүй дарангуйллын жилүүд 2000-2004 онд болох ажээ.

Улаанбаатараас 72-хон км зайд орших Төв аймгийн Баянчандмань сум. Дэд бүтэц сайтай, цахилгаан, гэрэл гэгээтэй газар. Их хотын хаяанд шахуу амьдрах малчин айлын амьдралыг япон найруулагч ямар ч нэмэр хачиргүйгээр харуулахад л бидний амьдарч буй нийгмийн идээ бээр шахагдан гарчээ. Пүрэвсүрэн охин, ээж, дүү, 78 настай эмээгийн хамт XXI зууны эхэнд XIII зууны ахуйд амьдарч байв. Толгой эргэм хөгжилд хүрсэн Японы иргэдэд тал нутагт морин дэл дээр өссөн бяцхан охин жаахан дүүтэйгээ хонь хариулж, эрсдэл дүүрэн, хахир хатуу малчны ажилд түүртэлгүй аж төрөх нь хачирхмаар, гайхмаар санагдсан биз..

Өрх толгойлсон ээж нь цаг үргэлж алдуул мал хайж хээр явах агаад ингэж явахдаа мориндоо чирэгдэж, эмнэлгийн тус¬ламж авч чадалгүй өөд болсон ажээ. Сумын эмнэлэг түүнд туслахаас цааргалсан шалтгаан нь эрүүл мэндийн даатгалын дэвтэр байгаагүй, мөнгө төлөөгүй. Хар бага насандаа эхээсээ хагацсан охин байгалийн гамшигт нэрвэгдэн, дэрвэж, жаргаж явах үеэ өдөр бүрийн эцэс төгсгөлгүй хүнд хүчир ажилд нухлагдан өнгөрөөнө. Түүнд ирээдүйгээ сайхнаар төсөөлөх, үлгэрийн Япон оронд очиж суралцах гэ¬гээн хүсэл төржээ. Хорвоог сумынхаа толгодын дундах боргил амьдралаар төсөөлж явсан эгэл охинд япон хүн, түүний орчуулагч ихийг сурвал энэ байдлаасаа сална гэсэн мө-рөөдлийг төрүүлсэн ч байж болох. Өр зүрх урагдмаар нь Монголын хахир нийгэм Пүүжээгийн гэгээн хүслийг няц дайрч, ахархан, гунигт амьдралыг нь тасалжээ. Зовлон, дарлал дүүрэн амьдралд нь цэг тавихаар бурхан түүнийг аваад явсан ч юм бил үү.

Пүүжээтэй адил хүүхдүүд хөдөөд зөндөө бий. Тэдний хүслийг ч бас энэ дампуу нийгэм няцалсаар байгаа.Тэр бяцхан иргэ¬дийн хэд нь Пүүжээ шиг арван хоёрхон насандаа үл биелэх гэгээн мөрөөдлөө тээн эргэж ирэлгүйгээр одсон бол, одох бол… Олонхи монгол хүүхдүүд яагаад мөрөөдөлдөө хүрч чадахгүй байгаа юм болоо гэсэн бодол тээсээр киног үзэж дуусгав.

Э.Бадар-Ууган

Чикагод болсон дэлхийн сонирхогчдын боксын аварга шалгаруулах тэмцээний шигшээ тоглолт дээр Монголын тамирчин Э.Бадар-Ууган шүүгчийн илт булхайтай шийдвэрээр ялагдлаа. Илт давамгай тоглож байгаад хоёр оноогоор торгуулж, луйвраар хожигдсон нь үзэгчдийн уурыг барсан. Э.Бадар-Ууган ч тэсгэл алдахдаа цаг дууссаны дараа Оросын тамирчны нуруу руу цохиод авна лээ.

Би тамирчин явсны хувьд түүний сэтгэлийг маш сайн ойлгож, өмөөрч, өрөвдөж байлаа. Чи үнэхээр сайн тоглосон. Ахиад л арчаагүй ядуу нийгмийн золиосонд асгаруулсан хөлс чинь талаар өнгөрлөө. Боксын дэлхийн аваргатай болох нь гэсэн монголчуудын найдварыг булшилж, уландаа гишгэсний шалтгаан нь бидэнд өөрсдөд маань байгаа. Сонинд нийтлэгдсэн ярилцлагаас үзэхүл энэ бүхэн улам тодорхой болно.
“Дасгалжуулагч Д.Банди:
-Маш их баярлаж байна. Бас гомдож байна. АНУ-ын консулд гомдож байгаа. Би тэнд очсон бол шавь маань алтан медаль авах байсан юм.

Мөнгө биш алт шүү. Би эндээс мессэжээр байнга зөвлөгөө өгч байсан л даа. Гэвч хажууд нь байгаагүй болохоор харамсалтай байлаа. Э.Бадар-Ууган өмнө нь оросуудыг зөндөө ялж байсан. Гэтэл энэ удаад шүүгч манайханд оноо өгөхдөө харамласан. Ямар ч үндэслэлгүй торгууль өгсөн нь үнэн. Тэр Аргентиний шүүгчийг би сайн таньдаг байсан юм. Хэрэв би өөрөө тэнд байсан бол ийм байдал үүсэхгүй л байсан байх. Яагаад монгол хүн дэлхийн аварга болж болдоггүй юм бэ.
-Танд ямар шалтгаанаар виз олгоогүй юм бэ?
-Эхлээд бидэнд бүгдэд нь виз олгоогүй шүү дээ. Нэлээд заргалдсаны эцэст 10 -аад хоногийн дараа манай тамирчдад виз олгосон ч Ц.Нандигжав бид хоёрт өгөөгүй. Манай хоёрын гэр бүлийн гишүүдээс тэнд хууль бусаар амьдардаг гэж үзсэн юм би¬лээ. Манай охин тэнд сурдаг нь үнэн. Гэхдээ төрийн сангийн тэтгэлгээр ном журмынх нь дагуу сурч байгаа. Тиймээс АНУ-ын Консулыг олон улсын шүүхэд өгнө. Бид ардчилсан нийгэмд амьдардаг. Гэтэл тэд их гүрний дээрэнгүй үзэл гаргаж байна.

Э.Бадар-Ууган:
-Шүүгчийн буруутай үйл ажиллагаанаас болж алтан медаль авах болом¬жоо алдлаа.

Ядуугийн зовлон

Ядуу хүнийг дээрэлхэх хүн олон ажээ. Пүүжээгийн ээжийг малын хулгайчид, сумын эмч, хүнд сурталтнууд гээд олон хүн дээрэлхсэн бол Э.Бадар-Ууган болон Монголын шигшээ багийг баян орны консул дээрэлхэнэ. Луйварчин шүүгч, мөнгөтэй орны тамирчид Монголыг бөөрөлхөнө. Дохад У.Мөнх –Эрдэнэ хятад боксчинд илэрхий луйвардуулахад, Бакуд Б.Наранбаатар бас л орос бөхөд шоглуулсан. Спортоор дамжуулж их гүр¬ний дээрэнгүй үзлээ илэрхийлдэг улсуудын та¬мирчидтай таарах бүртээ мөхөстнө.

Нэг новшийн даргын гаргасан эрүүл мэндийн даатгалын журмаас болж эрдэнэт хүн амиа алдахад арчаагүй гадаад харилцааны ажилтнууд нь хар цагаан тамхи нууцаар зөөнө. Спортын удирдлагаас болж шигшээ багийн дасгалжуулагч, шүүгч нь виз авч чадахгүй дээрэлхүүлнэ. Улс нь ч гэж улс. Удирдлага ч гэж удирдлага.
Монголын тамирчид гайхамшигтай хүмүүс. Автобусанд сууж бэлтгэлдээ яваад, гуанзанд орж өл дарчихаад ямар ч сэргэлт, витаминжүүлэлтгүй хэрнээ дэлхийн аваргад очоод 200 сая, 300 сая, нэг тэрбум хүнтэй, хөгжчихсэн орнуудаас (Орос, АНУ, Хятад) шалгарч, улсаараа хамаг юмаа хангуулсан, эрхэлчихсэн тамирчинтай илүүрхэж үзээд луйвардуулна гэдэг бишрэм амжилт. Эгэл мөртөө хүчирхэг тамирчдаараа бид бахархахгүй байхын аргагүй.
Нөгөө талаар бид хэдий болтол ийм байх юм бэ. 17 жил бусдад дорд үзэгдэн, ядуу доройгоороо дуудуулж, нүдэнд орсон хог шиг үзэгдлээ. Энэ хэвээрээ байгаад л байвал олон сайхан монгол авьяастнуудын хөдөлмөр, амжилт дарагдсаар, булшлагдсаар л байх болно.

КВН гэж Оросын телевизийн хөгжөөнт хөтөлбөрийн гол баатар нь чукча байхаа хэдийнээ больж тэдний орыг монголчууд, Монгол орон эзэлсэн байхыг дугаар бүрт нь зохиогдох зайгуул онигоонуудаас нь харж болно. “Ертөнцийн хамгийн тэнэг хүн хэн бэ гэсэн асуултад нэвтрүүлэгт оролцогч итгэлтэй, хөгжилтэй, хоржоонтойгоор “монгол” гэж хариулж байна. Яагаад гэхээр “тэд хариулж байгаа малнаасаа ялгаагүй учраас” гэж зарлаж байх юм.
Япон найруулагчийн кинонд ч Монголд зуд болж олон мал үхсэн тухай яриаг оршуулгын газраар дүрсжүүлжээ. Далд санаа нь “хүн нь ч гэсэн малнаас өөрцгүй” гээд байгаа ч юм уу. Бодоод үзэхээр тийм ч юм шиг.

Төрөөс төрсөн тэрбумтнуудын хурдан хүлгийн жүчээ нь Пүүжээгийн гэрээс тансаг, арчилгаа, эмчилгээ нь Пүүжээгийн ээжид “унжсан” сумын эмнэлгээс илүү байдаг юм. Гаднын хүний нүдэнд энэ бүхэн соргог тусч, тойруу замаар хэлсэн нь тэр баримтат кино.

Төрөөс төрсөн тэрбумтнууд хайртай нохойндоо ч Америкийн виз авч чаддаг юм. Шигшээгийн дасгалжуулагчид олддоггүй виз авилгачны нохойд шууд олдоно. Яагаад гэвэл түүний үр зулзага Америкт үлдэхгүй. Түүнд Америкийн яснаас Монголын мах хавьгүй дээр. Америкийн консул ийм л зүйлийг тойруугаар бидэнд мэдрүүлэх, ойлгуулах гэсэн нь тэр юм болов уу.

Төгсгөлийн оронд

Ядуугийн зовлонгоос ангижирч чадахгүй бол ялаад ч нэмэр алга, амьдрах ч утга алга. 17 жил биднийг удирдаад ядуугаар минь үлдээсэн нам, засгийг үргэлж-лүүлэн тахисаар байх эсэхээ шийдэх цаг хаяанд ирлээ. Улсаа хөгжүүлэхээс суудлаа хадгалахыг илүүд үздэг улс төрчид, ард түмнээ тэтгэхийг бус сонгуулийн ялалтыг мөрөөддөг намтайгаар монголчууд хол явахгүй нь ээ. Ерөнхийлөгчийн АНУ дахь айлчлалын үеэр монголчуудын визийн журмыг хөнгөлөх тухай асуудал хөндсөн нь “шалгуур үзүүлэлт хангахгүй” гэсэн хана мөргөсөн билээ. Сингапур зэрэг жижиг боловч хөгжилтэй орнуудын иргэд АНУ-д визгүй зорчдог юм билээ. Тэгэхээр бид ядуу байсан цагтаа ямар ч виз гуйгаад нэмэргүй, хөгжиж, иргэдээ хэнээс ч дутахгүй болгосон цагт визийн журам аяндаа хөнгөлөгдөнө гэж ойлгогдож байна. Иргэд нь ядуу, харлаж үлдэх магадлал өндөртэй байхад ямар ч мундаг Ерөнхийлөгч очоод үгүйсгэсэн хариулттай л буцна. Ай хөөрхий Пүүжээ…