УИХ-аас баталсан Мянганы хөгжлийн зорилтуудад суурилсан Үндэсний цогц бодлого, Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, 2008, 2009 оны эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлүүдэд Монгол-Оросын хамтарсан уулын баяжуулах ‘’ Эрдэнэт’’ үйлдвэрийг түшиглэн зэсийн баяжмал боловсруулж, нэмүү өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдхүүн үйлдвэрлэх зорилтыг удаа дараа дэвшүүлж ирсэн боловч тодорхой ахиц дэвшил гарсангүй өдий хүрсэн байна. Төрийн бодлогын баримт бичигт тусгалаа олсон энэхүү арга хэмжээг хэрэгжүүлж эхлэх, дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямралын үе дэхь техник тоног төхөөрөмж, материалын үнийн бууралт, зарим бүтээгдхүүний үний өсөлтийн албан татварын тухай хууль хүчингүй болсон зэрэг хүчин зүйлүүдийг үндэслэн, Эрдэнэтийн зэсийг хайлуулах үйлдвэр барьж байгуулах ажлыг яаралтай эхлүүлэх нь шаардлагатай байгаа талаар УИХ-ын гишүүн Д.Дамба-Очир гишүүдэд танилцууллаа.

Түүнчлэн зэс хайлуулах, боловсруулах үйлдвэрийг барьж байгуулах зураг төсөл, техник эдийн засгийн үндэслэлийг боловсруулах, шаардагдах хөрөнгө санхүүгийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх чиглэлээр Засгийн газарт хугацаатай үүрэг өгч, биелэлтийг нь УИХ авч хэлэлцэхээр тогтоолын төсөлд тусгажээ.

Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан асуулт хариулт өрнөлөө.

УИХ-ын гишүүн Х.Баделхан: Зэс хайлуулах үйлдвэр чухал гэдгийг хүн бүхэн ойлгож байгаа. Дотоодын өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдхүүн боловсруулж гаргах, олон хүнийг ажилтай болгох гээд олон талын ач холбогдолтой. Гэхдээ биелэх боломж хир байгаа болон хөрөнгийн эх үүсвэр хаанаас авах вэ?

УИХ-ын гишүүн Д.Дамба-Очир: 2011оны 1 дүгээр сарын 1-нээс гэнэтийн ашгийн 68 хувийн татваргүй болж байгаа. 68 хувийн татвар бий болгосноор Сангийн сайдын мэдэгдсэнээр зэс хайлуулах 3 үйлдвэр байгуулах мөнгийг идэж уугаад дуусгачихлаа гэж байгаа. Эрдэнэт үйлдвэр зээл авах боломжтой. 1тн зэс 8000 хүрч байна. Эрдэнэт үйлдвэрийн цэвэр зэсийн өөрийн өртөг 2800-2900 орчим байдаг. Мөн 51 хувийг төр эзэмшиж байгаа учраас Засгийн газрын баталгаа гаргах гэх мэт улсын төсөвт ачаалалгүйгээр шийдвэрлэх боломж байгаа.

УИХ-ын гишүүн Д.Дондог: УИХ-аас зэс хайлуулах үйлдвэртэй холбоотой өмнөх шийдвэрүүд хэрэгжихгүй байсан шалтгаан юу вэ?

УИХ-ын гишүүн Дамба-Очир: Зэс хайлуулах үйлдвэр барих талаар сүүлийн 15 жил яригдаж байгаа. Эрдэнэт үйлдвэр шаардагдах бүх бичиг баримтыг боловсруулсан байдаг. ЭБЭХЯ ажлын хэсгээ байгуулаад ажиллаж байгаа. Монголд анх удаа туршилтын технологи оруулж ирэх асуудал яригдаж байна. Энэ нь дэлхийн улс орны 70-80 хувь нь ашигладаг технологийг Монголд оруулж ирээгүй, судалгаа одоо хүртэл хийгдээгүй нь удаашрах гол шалтгаан болж байгаа болов уу.

УИХ-ын гишүүн Н.Ганбямба: Энэ дэмжихээс өөр аргагүй маш чухал асуудал. Зэс хайлуулах үйлдвэртэй болно гэдэг нь Монгол улсын эдийн засгийн бүтцийг өөрчилнэ гэсэн үг. Боловсруулах салбар гэж 3 дахь тулгуураа ногоон гэрлээр дэмжих ёстой.ТЭЗҮ болон бусад тооцоо судалгааг чамбайруулах шаардлага байна. Энд УИХ-ын тогтоол гаргахдаа нүцгэн тогтоол гаргахгүйн тулд хариуцлагын заалтыг нэмж тусгах хэрэгтэй.

УИХ-ын гишүүн Р.Буд: УИХ Засгийн газрын хийх ажилд хутгалдах хэрэг байна уу? Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт нэгэнт туссан асуудал. ТЭЗҮ хийх, байршлаа тогтоох тооцоо судалгаа хийх томоохон ажилд ултай суурьтай хандах хэрэгтэй. Төсөл санаачлагчид уг үйлдвэрийг 2012 онд барьж дуусгахаар танилцуулж байна. Амжиж баригдах уу? Асуудалд бодитой хандах хэрэгтэй. Энэ төслийг нэлээд өргөн хүрээнд боловсруулж, нарийвчилсан тооцоо судалгаатай оруулж ирэх байх гэж бодож байлаа.

УИХ-ын гишүүн Д.Дамба-Очир: УИХ-ын даргын гаргасан захирамжаар энэ ондоо багтаад тогтоолын төсөл өргөн барихаар төлөвлөж байсан. Ажлыг шуурхайлах үүднээс хугацааг давчуу тооцсон байгаа. Хугацааны хувьд эргэж харах боломжтой. Засгийн газрын ажлыг шүүрч аваад байна гэдгийн тухайд сүүлийн 10 гаруй жилийн турш 10 гаруй баримт бичигт тусгасан байдаг. Аргаа бараад УИХ-ын тогтоол гаргах гэж байгаа гэж ойлгож байна. Нарийвчилсан тооцоо, судалгаа бий. Үүнийг гишүүдэд тарааж өгье.

Хамтарсан үйлдвэрийн советийн хурал маргааш болно гэсэн. Советийн сүүлийн хэд хэдэн хуралд боловсруулах үйлдвэрийн талаар яригдсан. Мөн хөрөнга мөнгө төсөвлөсөн ч байдаг.

УИХ-ын гишүүн Г.Батхүү: Орж ирж байгаа асуудлыг дэмжиж байгаа. Зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулахдаа металь боловсруулах чиглэлээр уялдуулж хөгжүүлэх шаардлага байна. Саяхан Метал боловсруулах, машин үйлдвэрлэгчдийн холбоо байгуулагдаад 140-өөд инженер техникийн ажилтнууд цуглаж ярилцсан. Монголд энэ чиглэлийн техник, тоног төхөөрөмж их байдаг.

Эднийг нэгтгэж, үйл ажиллагаагаа нэгтгэж нэгдсэн бодлогоор уялдуулах хэрэгтэй байна.ЖДҮ-ийг дэмжих сангаар дамжуулан үйл ажиллагааг нь дэмжих шаардлага байгаа. Гаргаж болох бүтээгдхүүнийг хамтарч хийх, тухайлбал орчин үед нарны энергээр ажилладаг машинд хэрэглэх зэс утсыг үйлдвэрлэх, үүний зарим хэсгийг гадны компаниудтай хамтарч үйлдвэрлэх боломж манайд байна. Энэ тогтоолын төсөлд ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх асуудал дээр зэс боловсруулах үйлдвэр байгуулах үйл явцтай холбож, нэгдсэн нэг бодлогын дор авч явах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

Өнөөдөр ЖДҮ-ийг дэмжих нэрийн дор тоног төхөөрөмжөө гаднаас оруулж ирдэг. Ихэнх нь Хятадаас оруулж ирж байгаа. Тэдгээрийг дотооддоо үйлдвэрлэх бүрэн боломж байна.

УИХ-ын гишүүн Д.Дамба-Очир: Энэ зөв зүйтэй асуудал байна. Дараа нь ЖДҮ-ийг дэмжих чиглэлээр уялдуулан нэмж тусгаж болно. Эрдмэн үйлдвэр л гэхэд 3000 тн зэс үйлдвэрлэж, Монголын бүх ээс утасны хэрэглээг ханган, ашигтай ажиллаж байгаа.

УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуяг: Тогтоолын төслийг дэмжиж байна. Засгийн газар ажлаа хийхгүй байгаа учраас өдөөж өгч байгаа. Манайх зэсийн нөөцөөрөө дэлхийд 2, ноолуураараа 2, нүүрсээрээ 5 дугаарт ордог. Олборлоод гаргах нь тухайн үйлвэртээ ашигтай байдаг ч улсын бодлого гэж байх ёстой. Зэс 8000 ам доллар байгаа бол 80 мянга болох боломжой. Энэ салбарыг хариуцсан яам нэг үйлдвэрийг биш улс орны хэмжээний асуудлыг оруулж ирэх хэрэгтэй. Үйлдвэр байгуулахад Засгийн газар нь хууль санаачлаад хязгаарлагдмал нээлттэй тендер зарлаж болохгүй юм уу?

УИХ-ын гишүүн Д.Дамба-Очир: Тендер зарлах эсэх нь нээлттэй. Хууль санаачилсан гишүүдийн гол зорилго энэ ажлыг эхлүүлэх.

УИХ-ын гишүүн Х.Наранхүү: Томоохон төслүүдийг УИХ дээр ярихаас өөр аргагүй. Тухайлбал Эрдэнэт үйлдвэрийн бүх зэсийг хайлуулбал төмөр замын ачаа эргэлт 4 дахин буурах, цахилгааны хэрэглээ 2 дахин нэмэгдэх гэх мэт эдийг засагт сайнаар ч муугаар ч нөлөөлнө. Энэ нь үйлдвэржилтийн төдийгүй, стратегиийн асуудал болохоор уг төслийг хэлэлцэхэд УИХ-аас Засгийн газарт чиг өгөх нь зайлшгүй.Харин Засгийн газар үүн дээр шуурхай ажиллах хэрэгтэй.

Зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцэх нь зүйтэй гэж гишүүдийн 90.4 хувийн саналаар дэмжигдлээ