Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны дөрөвдүгээр сарын 27-ны өдрийн хуралдаанаар “Агаарын бохирдлыг бууруулах талаар авах арга хэмжээний тухай” УИХ-ын 46 дугаар тогтоолын биелэлттэй танилцаж, хэрэгжилтийг хангах талаар санал боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг дүнг ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва танилцууллаа.

Уг танилцуулгад, Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол нь хотын хүн амын эрчимтэй өсөлт, түүнийг дагасан гэр хорооллын хурдацтай тэлэлт зэргээс голлон үүдэж, сүүлийн жилүүдэд анхаарлын төвд байх болсон. Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын гол эх үүсвэрүүдэд 169 мянга орчим гэр хорооллын айл өрхийн хэрэглэж буй зуух, /50%/, нийслэлийн 3 дулааны цахилгаан станц /ДЦС 6%/, 140 орчим мянган авто тээврийн хэрэгсэл /20%/, 1.4 мянган бага болон дунд оврын нам даралтын уурын зуух /10%/, бусад эх үүсвэр буюу шороон зам баригдаж буй барилга байгууламж /14%/ тус тус орж байна. Эдгээр эх үүсвэрүүд нь жилдээ 6 сая тн түүхий нүүрс, 240 мянган м3 мод шатааж, агаарт 260 мянга тонн хорт бодис гаргаж байгааг мэргэжлийн байгуулагуудаас тогтоогоод байна. Энэ нь хотын 1 оршин суугчид 243.6 кг хорт бодис ногдож байна гэсэн үг юм. Мөн жилдээ 98.5 мянган тн тоосонцор агаарт ялгарч байгаагийн 17%-ийг нам даралтын уурын зуух, дэлгүүр гэх мэт түүхий нүүрс хэрэглэгчид 23%-ийг гэр хорооллын айл өрхийн зуухнууд ялгаруулж байна.

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын үндсэн шалтгаан нь стандартын шаардлага хангасан, цэвэр түлшний үйлдвэрлэл байхгүйтэй холбоотой юм. Түүхий нүүрсний хэрэглээ багасгах талаар Засгийн газар болон нийслэл, дүүргээс зарим арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байгаа боловч төдийлөн дорвитой үр дүн гарахгүй байна. Улаанбаатар хотын гэр хорооллын айл өрхийн тоо жил бүр өсөн нэмэгдэж, гэр хорооллын эзлэх талбайн хэмжээ өмнөх оныхоос 1165 га буюу 17.9%-иар нэмэгдсэн зэргээс үзэхэд утааг үйлдвэрлэдэг эх үүсвэрүүдийн тоо тасралтгүй нэмэгдэж байгааг харуулж байна. Улсын Их Хурлын Тамгын газрын судалгаа шинжилгээ, олон нийттэй харилцах төвөөс хийсэн Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр судалгаануудад хийсэн дүн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд агаарын бохирдлын улмаас хүн амын дунд амьсгалын замын эмгэг түгээмэл тохиолддог бөгөөд ялангуяа хүүхэд, өндөр настан, архаг хууч өвчтэй хүмүүс илүү өртдөг, олон улсад хийсэн судалгаагаар хүрээлэн буй орчны бохирдол нь хүн амын өвчлөлийг нэмэгдүүлэх, хүүхдийн бие махбодийн өсөлт хөгжилд сөргөөр нөлөөлж, дархлалын түвшинг бууруулж байгааг тогтоосон бөгөөд энэ дараах өвчнийг бий болгосон байна.

Тухайлбал амьсгалын болон зүрх судасны өвчлөлийг нэмэгдүүлэх, бие махбодийн өсөлтөнд сөрөг нөлөө үзүүлж, өндөр, жин, цээжний тойргийн хэвийн харьцааг алдагдуулж галбир өөрчилдөг, бие махбодийн физологийн үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөө үзүүлдэг, дархлалын түвшинг бууруулдаг, хүний нөхөн үржихүйн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөө үзүүлдэг зэрэг хэлбэрээр өвчлөлүүдийг нэмэгдүүлдэг байна. Мөн бохирдуулагч бүх эх үүсвэрүүд өнөө мөрдөж буй Монгол Улсын стандартаас 1.35-3.65 дахин их байна. Задгай орчим дахь агаарын тогтмол найрлагыг хийн төлөвт орших азот /N2/ 78%, хүчилтөрөгч /O2/ 21%, нүүрсхүчлийн хий /O2/ үлдсэн хувийг тус тус эзэлж байна. 2010 оны 1 дүгээр сард хийсэн хэмжилтийн дүнгийн дунджаас үзэхэд хүхэрлэг хий /SO2/ байх ёстой хэмжээнээс 3.65 дахин их, NO2 буюу азотын давхар исэл 1.35 дахин их, PM2.5 бага ширхэглэгт тоосонцор 3.56 дахин их, PM10 буюу том ширхэглэгт тоосонцор 1.97 дахин их ,CO буюу угаарын хийн стандартыг 3мг/м3 гэж өндөр тогтоосон учир үзүүлэлт нь 0.56 дахин бага гарсан байна. Дээрхи хийн хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх хамгийн дээд хэмжээг агаарын чанарын индексээр үнэлж, түүний стандартыг тогтоодог байна. Эдгээр химийн нэгдлүүд ихэвчлэн хатуу ба шингэн түлшний шаталтаас үүсдэг байна.

Улаанбаатар хотын хүүхдийн амьсгалын замын өвчлөл агаарыг бохирдуулагч зарим хортой бодисын хамаарлыг харьцуулан үзэхэд 0-16 насны хүүхдүүд багтраагаар өвчлөхөд нөлөөлж буй олон хүчин зүйлийн дотор тоосны нөлөө 56.5% байгааг илрүүлсэн байна. Манай улсад жилд дунджаар 90.7 мянган хүн амьсгалын замын өвчнөөр өвчилж эмчилгээнд нь 4.8 тэрбум төгрөг зарцуулсан тооцоо гарсан байна. Улаанбаатар хотын агаарын бохирдолд дээрхи химийн нэгдлүүдээс гадна дараах хүчин зүйлүүд ихээхэн нөлөө үзүүлж байгааг судалгаагаар тогтоожээ.

Энэ нь хотын газар зүйн байршил, үйлдвэр аж ахуйн газрууд салхины дээд хэсэгт байршсан, хөрсний эвдрэл, гэр хороолол механик өсөлт, тээврийн хэрэгсэлийн өсөлт, бензиний хэрэглээ, хот цэцэрлэгжүүлэлт зэрэг нь эдгээр хүчин зүйлд багтаж байна гэжээ. Ажлын хэсэг Улсын Их Хурлын 46 дугаар тогтоолын биелэлтийг хангах чиглэлээр Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд ахлан ажиллаж байгаа Үндэсний хорооны хийж буй ажлын явц, үр дүн болон тогтоолын хэрэгжилтийн талаархи мэдээлэлтэй ажлын хэсэг тус хорооны гишүүдийг байлцуулан танилцаж, санал бодлоо солилцон холбогдох үнэлэлт, дүгнэлт өгчээ.

Мөн Агаарын бохирдол түүний хор уршиг, шийдэх арга зам, хөрөнгийн эх үүсвэрийн талаар холбогдох газруудын мэдээллийг Улсын Их Хурлын төсвийн болон нийгмийн бодлого, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны 2010 оны 1 дүгээр сарын 12-ний өдрийн хамтарсан хуралдаанаар сонсох үед ажлын хэсгийн гишүүд хамтран оролцож ажилласан. Тус Байнгын хороодын хамтарсан хуралдаанаас гарсан шийдвэрийн дагуу Засгийн газраас боловсруулсан “Утаагүй Улаанбаатар” хөтөлбөр батлах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн боловсруулалтын явцад ажлын хэсгийн гишүүд идэвхитэй оролцож, санал бодлоо тухай бүр нь өгч ажилласан байна.

Цаашид тогтоолын хэрэгжилтийг эрчимжүүлэн сайжруулах чиглэлээр ажлын хэсгээс доорхи саналыг боловсруулжээ.Уг тогтоолын хэрэгжилтийг Засгийн газрын хэмжээнд нэгтгэн зангидаж, салбар дундын уялдааг зохицуулан зохион байгуулах, үүрэг бүхий орон тооны бус Үндэсний хороо, түүний дэргэд тус яамны бодлого, зохицуулалтын ахлуулсан яам дундын ажлын алба орон тооны бус байдлаар үйл ажиллагаагаа явуулдаг ба тус яамны түлшний газрын дарга, мэргэжилтнүүд эрхэлсэн үндсэн ажлынхаа хажуугаар давхар хариуцан ажилласан.

Энэ алба нь орон тооны бус байдлаар ажилладагаас гадна агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр төсвөөс олгогддог хөрөнгө төсөв нь холбогдох төсөв захирагч нарын багцад тус тусдаа хувиарлагдан тусгагдаж байгаагаас энэ ажлын үр дүн, төсөв, хөрөнгийн зохицуулалт төдийлөн сайн биш байгаад нөлөөлж байна. Энэ хорооны гүйцэтгэж ирсэн ажлын үр дүн, зохион байгуулалт, нөлөөллийг харгалзан цаашид татан буулгаж, өөр зохион байгуулалтаар ажиллуулах шаардлагатай юм.Тогтоолын хэрэгжилт, зохион байгуулалт, төсөв, санхүүгийн зохицуулалтыг цаашид нэгтгэн хариуцаж ажиллах чадвартай бие даасан нэгжийг Засгийн газрын бүтцэд бий болгон ажиллуулах шаардлагын үүднээс Засгийн газрын 2010 оны 81 дүгээр тогтоолоор байгуулагдан Ерөнхий сайд ахлан ажиллаж байгаа “Утаагүй Улаанбаатар” Үндэсний хороонд хариуцуулан ажиллуулах нь зүйтэй байна.

Тогтоолоор Засгийн газарт өгөгдсөн үүргүүдийг хэрэгжүүлэх хугацаа, хэрэгжүүлсэнээр гарах үр дүн, ач холбогдол зэргийг харгалзан үзэж хэрэгжүүлэх дарааллыг тогтоож, түүнийг ээлж дараатайгаар хэрэгжүүлж, үр дүнг тухай бүр тооцож ажиллах зарчимд шилжих нь чухал байна. Тухайлбал, агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр хөтөлбөр, төлөвлөгөөг ойрын, дунд, урт хугацааны гэсэн заагтайгаар боловсруулан эхний ээлжинд буюу Ойрын хугацаанд хийх ажлын төлөвлөгөөнд түлшний төрлийг өөрчлөн түүхий түлш хэрэглэхийг зогсоох, нүүрсийг гүн боловсруулж, хагас хийжүүлэх, коксжуулах утаагүй түлшний хүчин чадал бүхий Үйлдвэр байгуулах асуудалд онцгой анхаарч, агаарын бохирдлыг бууруулах нэн тэргүүний зорилт болгон тавьж ажиллах нь чухал байна. Тодруулбал, Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр ажилласан өмнөх жилүүдийн ажлын туршлага, сургамжаас үүдэн түлшинд түүхий нүүрс хэрэглэдэг явдлыг зогсоож, боловсруулсан нүүрсний түлш /нүүрсийг угаах, баяжуулах, хийжүүлэх, коксжуулах г. м/ хэрэглэдэг зарчимд нэн даруй шилжих нь боловсруулсан түлшний үйлдвэрлэлд зохих судалгаа хийсний үндсэн дээр түүнийг өргөжүүлж, томоохон хүчин чадал бүхий цэвэр түлшний үйлдвэр байгуулахтай холбогдсон тооцоо, судалгаа, үндэслэлийг боловсруулж шийдвэрлүүлэх шаардлагатай юм.

Дунд хугацааны төлөвлөгөөнд Улаанбаатар хотын зам болон бусад дэд бүтцийг өргөтгөн шинэчлэх замаар гэр хорооллыг орон сууцжуулах болон автомашиныг утаагүй хийн түлшинд бүрэн шилжүүлэх зэргийг хэрэгжих боломж, ач холбогдлыг нь харгалзан авч үзэж, хэрэгжүүлэх, Урт хугацааны төлөвлөгөөнд Улаанбаатар хотын цахилгаан станцуудаас гарч буй утааг бүрэн хоргүйжүүлэх, цэвэрлэх технологид шилжүүлэх арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Агаарын бохирдлыг бууруулах асуудлыг зөвхөн утааг харагдах хэмжээнд багасгах буюу түүний хорт чанарыг багасгаж, хоргүйжүүлэх талаар авч үзсэн өргөн хүрээтэй цогц бодлогыг хэрэгжүүлэх.Монгол орны нөхцөлд нар, салхины эрчим хүчийг ашиглах өргөн нөөц, боломжид түшиглэн агаарын бохирдлыг бууруулахад Сэргээгдэх эрчим хүчийг өргөнөөр ашиглахад түлхүү анхаарч, нар, салхины болон газрын гүний дулааныг ашиглах, зайны удирдлагатай цахилгаан халаагуурт технологийг өргөнөөр нэвтрүүлэх зэрэг зардал бага гарах төсөл, хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлж, энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд нэг гол чиглэл болгон авч үзэх.Агаарын бохирдлыг бууруулахад олон улсын туршлагыг өргөнөөр хэрэгжүүлэхэд анхаарах.

Тухайлбал, Япон улсын нийт цэцэрлэгжүүлэлтийн хөрөнгө орлогын 80%-ийг тухайн орон нутгийн захиргаа даадаг, гарч буй хог хаягдлынхаа 10%-ийг дахин ашигладаг, ОХУ-ын бичил цахилгаан станц /БЦС/ шинэчлэх хөтөлбөр хэрэгжүүлж, 1квт эрчим хүчийг 140-160гр жишмэл түлшээр үйлдвэрлэдэг туршлагыг өөрийн орны нөхцөлд туршин хэрэгжүүлэх. /Энэ туршлагыг хэрэгжүүлэхэд Монгол орны өнөөгийн нөхцөлтэй туршин харьцуулахад 3-4 дахин хямд цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх тооцоог мэргэжлийн байгууллагаад хийсэн байна/.

Тогтоолын хэрэгжилтэнд байнгын хяналт тавьж, ажиллах бүтцийг Улсын Их Хуралд бий болгон ажиллуулах эсхүл одоо байгуулагдсан Шинэ Улаанбаатар түр хороонд энэ асуудлыг дагнан хариуцуулж ажиллуулах нь зүйтэй.Тогтоолыг хэрэгжүүлэхэд улсын төсвөөс санхүүжүүлэх хөрөнгийг тогтоолд заагдсан жилд 50 тэрбум төгрөгөөс багагүй байх тэр хэмжээнд нь төсөвлөж, төсөв хөрөнгийн зарцуулалтад байнгын хяналт тавьж ажиллах үр дүнтэй механизмд шилжих нь чухал юм.Уур амьсгалын өөрчлөлтийн суурь конвенцийн Киотогийн протоколоор үүрэг хүлээсэн орон болохын хувьд Эрчим хүчний болон сэргээгдэх хэлбэр, хүлэмжийн хийг шингээх технологи нэвтрүүлэх, байгаль орчинд ээлтэй тэргүүний болон шинэлэг технологи өргөн хэрэглэхэд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор Цэвэр хөгжлийн механизмын хүрээнд үзүүлдэг олон тусламж, дэмжлэгт хамрагдах төсөл, хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлэх.

Санал дүгнэлтэд тусгагдсан дээрхи саналуудыг Улсын Их Хурлаар батлагдах “Утаагүй Улаанбаатар” үндэсний хөтөлбөрөөр тавигдсан зорилт, үйл ажиллагаатай нягт уялдуулан тусгаж, Улсын Их Хурлын 46 дугаар тогтоолын хэрэгжилтийг хангах шаардлагатай.Ажлын хэсгийн даргын илтгэлтэй Байнгын хорооны гишүүд танилцсаны дараа Тогтоолын хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай Байнгын хорооны тогтоолыг баталлаа.