Өдрийн сонин, Сэтгүүлч О.Ариунцэцэг

УИХ-ын гишүүн Ж.Бат- Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Таван толгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замыг барих шийдвэр гаргасан. Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн замаа эхлээд тавих нь зөв гэж байгаа хүмүүс ч байна. Үүнд таны байр суурь ямар байгаа вэ?

-Тухайн төмөр замаар ачаа зөөе гэсэн уул уурхайн эзэн, эсвэл худалдан авагч нь хөрөнгө оруулалт хийдэг. Монгол Улсын хувьд нүүрсээ тээвэрлэх, аль болох ихээр экспортлох зорилгоор л энэ төмөр зам дээр хөрөн гө оруулалт хийж байгаа шүү дээ. Зүүн тийшээ, урагшаа ч байсан ялгаагүй. Бид ашиг олж, эдийн засгаа дээшлүүлж, экспортоо нэмэгдүүлэхийн тулд төмөр замаа тавих ёстой. Энэ бол ашгийн төлөө юм. Гэхдээ аль төмөр зам маань бидэнд нэн тэргүүнд ашиг өгөх вэ гэдгийг л шийдэх ёстой. Магадгүй ирээдүйгээ хараад зүүн тийшээ явах нь зүйтэй гэж Засгийн газар шийдвэр гар га сан бай х. Буруутгаад ч байх юу байхав. Гэсэн ч “Маргаашийн өөхнөөс өнөөдрийн уушги дээр” гэх ү г бий. Өнөөдөр бай гаа эдийн засгийн боломжоо дээшлүүлэх, хөгжүүлэх, хямралаасаа гаргах зэрэг бүхий л нөхцөлөө харахад Таван толгой-Гашуунсухайт чи гл эл ий н төмөр з амаа эхэлж тавих нь зүйтэй гэж бодож байгаа. Дээрээс нь бид эхлүүлсэн ажлаа дуусгах ёстой шүү дээ. Иймд нэн тэргүүнд урагшаа төмөр замаа тавья.Тэндээсээ гарсан ашгаа Зүүнбаянгийн төмөр замаа тавихад зарцуулах нь зөв л гэж үзээд байгаа юм.

-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр зам хэдийд ашиглалтад ороод , хэзээнээс үр ашгаа өгч эхлэх бол?

-Таван толгой-Зүүнбаян чиглэлийн 414.6 км төмөр зам барих шийдвэр гаргасан. Нэг кмзамыг1.2саяам.доллараар тавих юм. Энэ 750 тэрбум төгрөгийг бид хаанаас олох вэ гэдэг нь чухал л даа. Сайдын хүрээнд бол Таван толгой- Гашуунсухайт чиглэлийн ажлыг нэн тэргүүнд эхлүүлье гэж байсан. Засгийн газраас энэ тухай тодруулахад цааш үр г элжилн э л г эж байна. Хэрхэн үргэлжлэхийг мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан энэ шийдвэр түрдээ зогсож байна л гэсэн үг л дээ.

-Эрдэнэтийн 49, 51 хувийн асуудал дээр та ямар байр суурьтай байдаг юм бэ?

-Эрдэнэтийн 4 9 хувь бол гадаадад байсан. ОХУ- аас 49 хувийг зарах гэж байна, та бүхэн авах уу гэх санал ирсэн. Санал ирмэгц Засгийн газар хуралдаад бид Эрдэнэтийн 49 хувийг авахгүй гэчихсэн. Угтаа бол Засгийн газар энэ шийдвэрээ УИХ-д танилцуулах ёстой байсан. Тэд дур мэдэн шийдвэр гаргасан нь эхний алдаа юм. Хоёрдугаарт, “Эрдэнэс Монгол” ХХК Эрдэнэтийн 49 хувийг авчирсан. Олж ирэхдээ банкуудаас ч юм уу, бондын хөрөнгөөр ч юм уу аваад ирсэн. Энэ компани нь Засгийн газар, Монголбанк зэрэгтэй хэлэлцээр хийгээд өчнөөн хөрөнгө мөнгө зээлчихсэн гэж байгаа юм. Тэр мөнгийг улсаас авахдаа Эрдэнэтийн 49 хувийг худалдаж авна гэж аваагүй байхгүй юу. Зүгээр хоорондоо гэрээ хэлэлцээр хийгээд л бондын мөнгө авчихсан. Хэрвээ “Эрдэнэс Монгол” ХХК” энэ мөнгөөр 49 хувийг авна гэж ярьсан бол бид тэднээс мөнгөө нэхэх ёстой. Тэдний зүгээс “Бидэнд мөнгө байхгүй. Эрдэнэтийн 49 хувийг худалдаад авчихсан” гэсэн тохиолдолд “Тэгвэл бид 49 хувиас чинь авъя” гэж болно. Ингэж бид зарчмын дагуу авах ёстой юм. Хүмүүс хоорондоо гэрээ хийчихсэн бай хад ш у уд б улаа гаад авчихаж болохгүй. Энэ бол хоёр дахь алдаа. Зарчмын хувьд эхлээд мөнгөө нэхэх ёстой. Ер нь бол Эрдэнэтийн 49 хувь нь хувийн хэвшилд байх нь зөв юм. Төр 100 хувь дарж хэвтэх байдлаас аль болох татгалзах хэрэгтэй.

- Стандарт банкны өрийг Эрдэнэт үйлдэрийн Эрдэнэсийн сангаас 40 сая ам.доллар болгон бууруулж төлсөн. Энэ хохирлыг хэзээ, хэрхэн барагдуулах бол?

-Ямартаа ч өрийг 40 сая ам.доллар болгон бууруулсан нь ач холбогдолтой зүйл гэж харж байна. Өрийн хүү өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байсан тэр тохиолдолд төрөөс н э н дариу төлсөн нь зөв. Харин одоо гэрээ хэлцэл хийсэн асуудлуудыг эргэн гаргаж ирж, маш яаралтай шийдэх хэрэгтэй. Улмаар хариуцлага алдсан хүмүүсийн нуруун дээр өнөөх 40 сая ам.долларыг төлөх асуудал очих ёстой.

- Стандарт банкинд Эрдэнэтийн 51 хувийг барьцаанд тавьж авсан зээлээ нөлөө бүхий хэдэн хүмүүс хуваагаад идчихсэн, сонгуулийн сурталчилгаандаа ашиглачихсан гэх зүйлийг ярьдаг. Ийм зүйл болсон байх магадлалтай юу?

-Түүнийг хууль хяналтын байгууллага нь гаргаж ирэх хэрэгтэй байх л даа. Мэдээж хардах эрх нь хэнд ч байлгүй л яахав. Ер нь иймэрхүү мэдээллүүд гарч нийгмийг бухимдуулдагбайдалихэссэн. Стандарт банктай хуйвалдсан ч гэх зүйлийг ярьдаг. Олон улсын хэмжээний ийм том банк хуйвалдаанд оролцоод явна гэдэг үлгэр шүү дээ. Энэ хэмжээний банкууд олон улсын худалдааны гэрээ хийх, зээл өгөх зэрэгт том баг явуулдаг. Тэд судалж үзээд бүх асуудлууд нь зарчмынхаа дагуу явж байгаа эсэхийг шалгадаг. Тиймдээ ч үүнд хуйвалдаан байсан гэдэгт би итгэхгүй байна.

- Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд ямар зохицуулалтууд тусгагдаасай гэж бодож байгаа вэ?

-Засаглалын хуваарилалт, Засгийн газрын эрх мэдлийг сайжруулах асуудал гол болж орж ирж байх шиг байна. Засгийн газрын гишүүдээ Ерөнхий сайд өөрөө томилдог, тэдгээр нь УИХ-аас хараат бус үйл ажиллагаагаа явуулдаг байх хэрэгтэй. Бүр цаашлаад аймгуудын Засаг дарга нарыг өөрсдөө томилж эрх мэдлээ бүрэн хэрэгжүүлэх бололцоог гаргах юм. Миний хувьд бол УИХ,Засгийн газар хоорондын эрх мэдлийн хуваарилалтыг маш сайн гаргаж өгөх хэрэгтэй гэж боддог. Түүнчлэн орон нутгийн засаг захиргаа, өөрөө удирдах ёстой холбоотой асуудлууд зохицуулагдах шинжтэй байгаа. Аймгийн Засаг даргыг ИТХ-ынх нь санал болгосны дагуу Ерөнхий сайд томилдог болгоё гэх санал ч орж ирж байна. Айм гийн ИТХ н ь сумынхаа ИТХ-аас, сумынх нь иргэдээсээ сонгогддог байя. Харин сумын Засаг даргыг иргэдээс, багийндаргыг сумын Засаг дарга нь хариуцлага тооцох нь зөв гэж байгаа. Энэ мэтчилэн шаталсан байдлаар хариуцлагаа үүрээд явдаг систем рүү оръё гэж байгаа юм. Дээрээс нь хотын статусын байдал багагүй сөхөгдөж байх шиг байна.

-Сонгуулийн тухай хууль, Улс төрийн намуудын тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулж таарах байх. Эдгээрт ямар өөрчлөлт орох тухай тодорхой яригдаж буй зүйлүүд байна уу?

-Улс төрийн намуудын тухай хуулийг зайлшгүй авч хэлэлцэхгүй бол болохгүй. Гэхдээ одоогоор тодорхой яригдаж буй зүйл алга. Цаашдаа улс төрийн намуудын үйл ажиллагааг цэвэр болгох, намуудаар дамжиж сонгуульд, улс төрд оржбайгаа хүмүүсийн босго нь зөв байх асуудалд анхаарах хэрэгтэй. Ингэж байж улс төр өөрөө цэвэршинэ. Намдаа мөнгө төгрөг хандивладаг, мөнгөөр сонголтоо хийдэг, нэг хэсэг бүлэглэл үүсдэг байдлуудыг хааж өгсөн тогтолцоог бид бий болгох хэрэгтэй байгаа юм.

- Хууль хяналтын байгууллагуудын дарга нарыг сольж байна . Тогтолцоо нь эрүүл бус байхад хүнийг нь солиод нэмэргүй гэдэг. Энэ хэр үнэний ортой вэ?

-Энэ бол өнгөлөн цэвэрлэх үйлдэл л дээ. Гүн рүү нь орж болж бүтэхгүй зүйлүүдийг нь системээр нь өөрчлөх алхмыг бид хийхгүй бол болохгүй. Жишээ нь, хулгайчийг сэнхрүүлснээр хулгай хийхээ болихгүй гэдэг. Харин хулгай хийх ямар ч боломжгүй болгох ёстой юм. Түүнтэй адил энэ хүмүүсийг хууль зөрчих, хүн хэлмэгдүүлэх зэрэг зохисгүй аяглавал үүрэх хариуцлагыг нь тодорхой болгож өгмөөр байна. Хууль хяналтын байгууллагад хэн ч очсон бай зөв ажиллах нөхцөлийг нь бүрдүүлэх ёстой. Нийгэм бухимдалтай, ард иргэдийн амьжиргаа сайжраагүй, тэгш бус хариуцлагын тогтолцоо газар авчихсан байна. Бид энэ муу муухай зүйлүүдийг арилгах ёстой. Бүр дахин муу зүйл гарахгүй болтол нь л өөрчлөх нь чухал байна. Гэтэл бид өнөөдөр хүнийг хүнээр, эрх мэдлийг эрх мэдлээр л сольж байгаа.

-Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслийг баталсан. Багагүй ч шүүмжлэл дагуулсан. Таны хувьд уг хуулийг дэмжсэн үү?

- Энэ хууль ийнхүү өөрчлөгдөхгүй байвал бие биендээ худалдагдаж, ёстой л бүлэглэл гэгч зүйл бий болох нөхцөл бүрдэнэ. Уг хуулийг хийж байсан хүмүүс нь ч нэг удаагийн хууль байгаасай гэж хүсч байсан. Энэ бол цэвэр Үндсэн хууль, ардчилсан тогтолцоо руу гар дүрсэн асуудал юм. Уг хуулийг эргэж харах нь юу л бол. Үүнийг өөрчилж, арай өөр өнцгөөр харах хэрэгтэй байна л гэж үзэж байгаа.

-Жилийн дараа гэхэд УИХ- ын ээлжит сонгууль болно. Мөн ирэх зургадугаар сард нөхөн сонгууль болохоор тов гарсан. Сонгуулиас сонгуулийн хооронд амьдарсаар ард түмний амьдрал дээшлэхгүй байна гэх шүүмжлэл байдаг. Үүнд та ямар байр суурьтай байдаг бол?

-Бид маш олон жил том тогтолцоо, төлөвлөлт ярилаа. Их хэмжээний валют орж ирээд бүх зүйл сайхан болчих юм шиг ярьсаар ирлээ. Харин одоо хүн рүүгээ хандсан бодлогыг Засгийн газар барих нь чухал байна. Ард иргэдээ амьжиргаатай болгоход бүхий л анхаарлаа хандуулмаар байгаа юм. Ямар сайндаа л миний хувьд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх “Шинэ хөдөө” төслийг яриад явахав. Ард иргэдийг жижиг, дунд үйлдэрвэл, үйлчилгээ эрхлэх боломжийг л энэ төслөөрөө олгох гэсэн хэрэг. Төрөөсиргэдэдэнэболомжийг олгох үүднээс ЖДҮХС бий болгосон. Гэхдээ энэ сангийн мөнгө өнөөдрийг хүртэл зүй зо хи с г үй зарц у ула гдаад ирлээ. Тэгэхээр өөр ямар боломж бололцоо байгааг бид эрэлхийлхээс өөр аргагүй. Уг төслийн хүрээнд жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдэд тоног төхөөрөмжийн туслалцаа үзүүлэх боломж нээ гдэх юм. Тоног төхөөрөмж, эд материалынх нь төрлөөр улсын төсөвт суулгаж, тухайн орон нутагт тусламж дэжлэг үзүүлнэ. Жишээ нь, сүүний үйлдвэр эрхлэгчдэд мөнгө өгөх бус, энэ чиглэлд хэрэгтэй чанартай тоног төхөөрөмжөөр тусална гэсэн үг. Тэрхүү тоно г төхөөрөмжий г сум нь хариуцаж аваад сонгон шалгаруулалтын дагуу өгнө. “Шинэ хөдөө” төслийн хүрээнд жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдэд ийм байдлаар тусалж, үйлдвэрлэлийг хөгжүүлье гээд байгаа юм.