ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригтыг огцруулах үндэслэлийг нэр бүхий гишүүд УИХ-ын даргад өргөн барьсан билээ. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуягтай уулзаж байрсуурийг нь сонирхсон юм.

-УИХ-ын даргад ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригтыг огцруулах үндэслэл тавилаа. Яагаад ганцхан түүнийг хоёр удаа огцруулах үндэслэл гаргасан бэ. Энэ нь нэг талаараа Засгийн газрын танхимд ямар нэг байдлаар хөдөлгөөн оруулах гэсэн санааны эхлэл гэж ойлгож болох уу?

-Үүнд ганцхан үндсэн зарчим бий. Ардчилсан эрх зүйт төрд бид бүхэн амьдарч байна. УИХ хууль тогтоол баталдаг.Тэгвэл түүний хөдөлшгүй нэгэн үүрэг нь Засгийн газарт байдаг.Үндсэн хуулиар Монгол Улсын хууль тогтоох байгууллагын гаргасан бүх хууль тогтоомжийг улс орон даяар хэрэгжүүлэх, биелүүлэх бүх үүргийг Засгийн газар хариуцна гэж заасан байгаа. Хоёрдугаарт заавал яагаад ганцхан ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригтыг хоёр дахь удаагаа огцруулах болчхов гэж гайхаж магадгүй. Миний хувьд 2007 онд Оюу толгой, 2009 онд Таван толгойн асуудлаар ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригтод дөрвөн удаа асуулга тавьж байсан. Бидний гишүүдийн хувьд УИХ-аар баталсан Ашигт малтмалын тухай хууль, Оюу толгой, Таван толгойг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахтай холбоотой хууль тогтоомжууд, УИХ-ын 27, 57,40, 39 дүгээр тогтоолын хэрэгжилтийгаардсан. Шаардах ч эрхтэй.энэ эрх нь юу вэ гэхээр УИХ-аар бүх хууль тогтоомж ард түмний нүдэн дээр батлагдаж байгаа. Гарсан  хууль тогтоомж болгон Монгол Улсын, ард түмний  эрх ашигт хэр нийцэж байгаа юм бэ. Үүнийгээ л хэрэгжүүл. Эсвэл өөр тийш нь хэрэгжүүлээд байгаа учраас хариуцлага тооцохоос өөр арга байхгүй. Зүв  зүгээр дуугүй  байгаад асуудлыг гаргаж  тавьж байгаа юм биш.Үндэслэлийн тухайд өмнөх нь тендер, урт нэртэй хууль гээд бас бус асуудлууд байсан. Энэ удаагийнх болохоор дээрх тогтоолуудын хэрэгжилтийн биелэлтийг л шаардсан юм.

-Эхний удаад Засгийн газар хамгаалаад л үлдсэн. Энэ удаад ч байдал давтагдахгүй гэх газаргүй  шүү дээ?

-Үүнийг тааж хэлж мэдэхгүй юм. Гэхдээ нэг л асуудал байна.УИХ-ын 76 гишүүн бүгд ард түмэндээ төрийн хуулийг дээдэлнэ гэж тангараг өргөчихсөн шүү дээ. Монгол Улсын эрх ашгийг хуулийн хүрээнд дээдэлж, баримталж ажиллана гэсэн.Тэгэхээр УИХ-аас  гаргасан хууль, тогтоолууд бүгд хэрэгжээгүй эсрэг явсан нь нотлогдлоо.Тиймээс ард түмний нүдэн дээр бүх зүйл ил тод байхад хуураад сууж болохгүй биз дээ. Эндээс чухам юу харагдаж байна вэ гэхээр ийм л шийдвэрийг хэн нэг нь гаргах ёстой болоод байна. Хэрэв хуулиа дээдэлдэг, улс орныхоо эрх ашгийг боддог юм бол энэ байдлыг таслан зогсоох ёстой.

-Танхимынхаа бүрэн бүтэн байдлыг хадгалах үүднээс нэг сайдаа тийм ч амархан огцруулахгүй байх аа?

-Мэдээж танхимынхаа бүрэн бүтэн байдлыг ханган авч үлдэхийг хичээх нь ойлгомжтой. Гэхдээ Засгийн газрын бүрэн бүтэн байдал Монгол Улсын эрх ашгийн дээр байдаг юм уу, дараа нь байдаг юм уу. Монгол Улсын хүрээнд хууль хэрэгжилтийн дээр Засгийн газрын гишүүний эрх ашиг байх ёсгүй. Зарчимд нийцэхгүй асуудал.

-УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнийн хувьд Засгийн газрыг огцруулах бодолтой явдаг нэгэн. Магадгүй тэр хүний үгээр хандаж, асуудлыг далайцтай болгохоор шийдэв үү?

-Улстөрд долоо, найман жил явлаа. Хувь хүнийхээ хувьд хэн нэгэн хүний үгэнд ороод явдаг ч хүн биш.Тэгээд ч өөрийн гэсэн үзэл баримтлалтай.Түүндээ бат зогсож чаддаг. Цөөнх болох юм бол цөөнх болчихлоо,  харамсалтай юм гээд өнгөрнө. Энэ мөрдлөгөө  амьдралынхаа зарчмыг болгож ирсэн." Тиймээс та бүхэн санаа зоволтгүй. Өөрийн бодол өөртөө зөв, өрөөл даавуу өмдөндөө зөв гэдэг шүү дээ. Дахин хэлэхэд тийм зүйл огт байхгүй.

-ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригтын талаар тэгтлээ шүүмжлээд байдаг хүн биш болохоор ингэж бодсон юм. Жишээ нь түүний үйл ажиллагаанд хэзээнээс шүүмжлэлтэй ханддаг болоод ингэж огцруулах үндэслэл гаргав?

-Жишээ татаж хэлэх ёстой болоод байна уу. Хангалттай  бий. Анх 2008 оноос хойш  дөрвөн удаа асуулга тавьсан. Асуулга тавина гэдэг маань УИХ-аас гаргасан хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхийг шаардсан хэлбэр юм. Мөн Монгол Улсын, ард түмнийхээ эрх ашгийн үүднээс  шаарддаг байлаа. Хамгийн гол нь баахан асуулга тавиад, шаардаад хариуцлага тооцохгүй хаячхаад явахад хүмүүс юу гэж ойлгох вэ. Магадгүй зарим  хэвлэл  дээр  бичсэн шиг зүгээр  дарамталж байгаад юм авах гэж байгаа юм гэдгээр асуудал хэмжигдэхгүй гэдгийг хатуу хэлье. Гол үндэслэлийн тухайд С.Эрдэнэ гишүүний тавьж байсан огцруулах үндэслэлээс өөр байгааг харж байгаа биз дээ. Ер нь УИХ-ын 57 дугаар тогтоол, Оюу толгой, Таван толгойтой холбоотой 27 дугаарт тогтоол, УИХ-аас гаргасан Ашигт малтмалын тухай хуулийн хэрэгжилт, Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр буюу үндсэн чиглэлийн хэрэгжилт гээд маш өргөн хүрээнд асуудалд хандсан. Эдгээр асуудал дээр ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригтын ажлын хариуцлагатай холбоотой зүйл их бий. Гурван жил харлаа, сүүлдээ цөхрөөд энэ асуудлыг тавьж байгаа юм. Долоо, найман жил улстөрд байхдаа хэн нэгнийг огцруулах тухай асуудлыг ингэж сүрхий тавьж байгаагүйг та бүхэн андахгүй сайн мэдэх байлгүй дээ.Тэгээд л гайхаж сэжиглэж ингэж асууж байгаа хэрэг гэж ойлгож байна. Гэхдээ нөхцөл байдал үнэхээр болохгүй болоод ийм шийдвэрийг гаргасан.

-Асуудлыг зөвхөн АН-ын гишүүдийн зүгээс тавьж байгаа нь нэлээд сонирхол татаж байна. Дараагийн ээлжид МАН-ын гишүүдийн зүгээс АН-ын сайдыг огцруулах үндэслэлийг тавина гэсэн хардлага яригдах боллоо.Түүний нотолгоо, тайлбар ч байна. Магадгүй эвсэж Засгийн газар байгуулсан юм чинь эвсээд унагаах гээд байна уу?

-Үгүй юм аа. Миний хувьд МАН-ын гишүүдийн зүгээс АН-ын аль нэг сайдыг огцруулах талаар эвсэж нэгдээд, огцруулах зүйл ярьсан юм алга. УИХ-ын гишүүнийхээ бүрэн эрхийн Хувьд асуудалд хандаж байна.Түүнээс хамтарсан Засгийн газрыг огцруулахталаар янз   бүрийн яриа үүсгэж, нийгэмд таамаг дэвшүүлсэн юм байхгүй. Тодорхой хэлье л дээ. 2008 оны сонгуулиар АН эрдэнийн хувийн бодлого гаргасан. Тэгээд  тухайн үеийн МАХН одоогийн МАН «Эх орны хишиг» амласан. Ингээд «Хүний хөгжил сан»-гийн хуулиа баталлаа. Энэ үедээ ямар зорилт тавьсан бэ гэхээр нэгдүгээрт ашигт малтмал бол ард түмний баялаг.Үүнийгээ ард иргэддээ тэгшхэн хуваарилах ёстой. Ашигт малтмал ард түмний баялаг юм бол өнөөдөр  монголчуудын авч байгаа цалин тэтгэвэр нь амьдралдаа хүрэхгүй байна шүү дээ. Ашигт малтмалын төрийн эзэмшлийнхувийг 2.7 сая  иргэндээ ногдол ашгаар өгье. Стратегийн 15 орд  гэж  ярьдаг.

Энд  Оюу толгойгоос бусад ордыг төр хайгуул хийгээд нөөц нь тогтоогдсон байгаа. Дэлхий нийтэд нэг л жишиг байдаг. Ашигт малтмалын ордыг эхлээд эрж хайж, эрсдэл хийгээд  хөрөнгө гаргаад нээсэн  хөрөнгө оруулалтаа олох нөхцөл бүрддэг.Түүнээс зүгээр нээсэн ордын лицензийг ямар нэг аргаар авчхаад Таван толгой шиг нийт коксжих нүүрсний нөөцийг нь нэг компанид худалдчихаад сууж болохгүй биз дээ. Хуульд юу гэж заасан байдаг вэ гэхээр улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийсэн ордыг хайгуулын ашиглалтын лицензийг зөвхөн уралдаант шалгаруулалтын аргаар өгөхдөө техник эдийн засгийн үндэслэлийг хийсэн байж
болно. Ашиг олно гэдгээр 2006 оны Ашигт малтмалын  тухай хуулийг баталсан юм.

Тэгсэн наймдугаар сарын  26-нд санагдаж байна. Хууль хүчинтэй болсон чинь тухайн үеийн салбарын сайд УИХ-ын гишүүн асан Б.Жаргалсайхан Таван толгойн лицензийг «Энержи ресурс» компанид ашиглалтын лиценз болгоод өгчихсөн. Бас дундаас нь Дайцуке гэдэг жижиг компанид өгсөн. Түүнээсээ болоод огцорч байсныг санаж  байгаа биз дээ. Түүнийг шууд тасдаж өгсөн 851 мянган долларын өрөндөө Засгийн газар өгчих-сөн. 280 сая тонны 4.5 тэрбум долларын хөрөнгийг хууль зөрчиж өгсөн алдаагаа засаагүй өдий хүрлээ.Тэр компаниар ч гэсэн тоглож байгаа байхгүй юу. Одоо тэр компани олон улсын хөрөн-гийн бирж дээр хувьцаагаа гаргачихсан, зургаан тэрбум доллар байршуулсан гэнэ лээ. Мөн Оюу толгойн гэрээн дээр 57, 40 дүгээр тогтоолууд байна. Хамгийн сүүлийнх нь жишээ гэхэд Монголын төр 34 хувийг худалдаж авах шаардлагагүй. Яагаад гэвэл татвар төлсний дараах ашиг гэж зургаан хувийг авна. Тиймээс бид мөнгө гаргаад хэрэггүй. Нөгөөталаас «Айвенхоу майнз» компани манай улсын Оюу толгойн ордыг эрж хайж олохоосоо эхлээд тэр компани олон улсын хөрөнгийн бирж дээр бүх юмаа үнэлүүлээд явсан. Гэрээ байгуулагдсанаас хойш тэр компанийн үнэлгээ 15 дахин нэмэгдсэн байдаг.

Бараг 17 тэрбум долларын хэмжээнд хүрсэн хувьцаагаа зарна. Зарчхаад манайд 10 хувийг нь өгнө гэж байгаа. Арай эрүүл бус байгаа биз.Тэгээд хөрөнгө оруулалтаа нөхсөний дараа Монголын төрийн эзэмших хувийг 50 хувь болгоно гэсэн.Тэгсэн хөрөнгө оруулалтаа нөхсөний дараа гэдгийг хугацаа тавиагүй учраас 30 жил гэж ойлгосон байгаа юм. Гэтэл «Айвенхоу майнз»-ын ирүүлсэн тооцоогоор нэг тонн зэсийн үнэ 4320 төгрөг байхад орд ашиглаж эхэлсэн жилээс 4.7 жилд хөрөнгө оруулалт болох анхны таван тэрбумын долларынхаа хөрөнгө оруулалтыг нөхчихнө. Зэсийн үнийг 7000 мянгаар тооцвол 2.5 жил. 9000 гэхэд 1.5 жилд нөхөх байхгүй юу. Харин нөгөө 34 хувийг 850 тэр  бумаар худалдаж аваад дахиад 12 хувийг нь 150 тэрбум доллараар авна гэдэг ёстой нөгөө хүүлүүлэх гэдэг болж байгаа байхгүй юу.

-АН-аасЗасгийнгазрын мөрийнхөтөлбөрийн биелэлтийнхэрэгжилтийг шалгах ажлын хэсэг гарсан. Ажлын хэсгийн гаргасан дүгнэлтээр Засгийн газарт хангалттай дүн тавиагүй гэж сонссон юм байна?

-УИХ дахь АН-ын бүлэг 2010 оны Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн биелэлт хэрэгжилтийн ажлын хэсэг гарсан. Ажлын хэсэг Түмний ажлын үйл явцыг шалгаж үзээд бодит байдалд юу болсон бэ гэхээр олон асуудал урган гарч ирсэн. Иргэн бүрт 1.5 сая төгрөгөө өгсөн үү. Сая төгрөгийн хувьцаагаа олгов уу. Ард амьдрал яаж байна вэ.Тэдний 30-40 хувь нь ядуу хэвээрээ байна. Нэг өрхийн орлогыг сая төгрөг болгоно гэсэн яав. Байдал дээрдээгүй байна шүү дээ. Гэтэл Оюу толгойгоос жишээ авахад манай баялгаар гадныхан баяжаад яваад байдаг.Таван толгойд тавхан компани 4-5 тэрбум долларын баялагтай болчихсон явдаг. Эрчим хүчний тавдугаар эх үүсвэр 2013 он гэхэд Улаанбаатар хотыг эрчим хүчээр хангана гэсэн. Одоо болтол хотын захын гэр хороолол гэрэл цахилгаангүй байна шүү дээ. Үүнийг олон улсын тендер зарлаад, ашигт малтмалын ирээдүйд орж ирэх орлогоосоо хийнэ гэчхээд таг чиг л байна. Энэ ажлаа хурдан эхлүүлэх хэрэгтэй. Мөн монголчууд урагшаа түүхий нефтийг гаргаад л байдаг. Манай төр засгийн тэргүүнүүдийг Кувейтэд очиход манайхаас нефть ав.Тэгээд нефть боловсруулах үйлдвэр бай-гуулаад өөрсдийгөө ханга л гэдэг. Гэтэл одоо болтол юу ч хийхгүй суугаад байна. Өнөөдөр ОХУ-аас нефтийн хараат хэвээр. Үнэ нэмчих болов уу гэдэг байнгын айдас-тай амьдарч байгаа байхгүй юу.Тэгэхээр бодит байдал дээр ямар ч ажил хийгдсэнгүй.Тиймээс Засгийн газарт ямар дүн тавих нь ойлгомжтой биз дээ.

-Та бүхнийг ЭБЭХ-ний сайдыг огцруулах асуудал тавихын өмнө намын даргын хувиар Тэргүүн шадар сайд Н.Алтанхуяг уулзсан уу. Мэдээж хамтарсан Засгийн газрын танхимыг бүрдүүлжбайгаа нэг сайдын хувиар, бас намын даргын зүгээс?

-Уулзаагүй. Ер нь нэг намын эрх ашгийг улс орны эрх ашгийн дээр тавьдаг энэ хоцрогдсон арга барилаас улстөрчид татгалзах хэрэгтэй. Засгийн газрын хэн нэг сайд ухамсраараа хууль тогтоолыг хэрэгжүүлэхгүй байвал зүгээр огцрох хэрэгтэй. Дээрээ гүйдлээ олохгүй бол доороо суудлаа олохгүй гэдэг үг бий дээ. Аль ч улс оронд намын зүгээс тэглээ, ингэлээ гэхэд шууд л огцордог. Жишээ нь Монгол Улсын хууль тогтоомж зөрчигдлөө гэхэд Монгол Улсын эрх ашиг, ард түмэн л хохирно. Намын бүлгээр ярих нь хоцрогдсон асуудал.Тийм зүйл ч байхгүй.

-Намын даргын хувьд ч гэсэн ямар нэг зүйл хэлээгүй хэрэг үү?

-Яриагүй.

-Ядаж асуудлыг тодруулж асуусан уу?

-Тодруулаагүй.

-Манай улстөрчид юм л бол улс орны эрх ашгийн үүднээс гэж ярих дуртай. Нэг л их эх оронч хүмүүс. Тэгсэн мөртлөө хэлж ярьж буй нь хийж байгаатайгаа зөрчилддөг шүү дээ?

-Оюу толгой,Таван толгойг тойрсон асуудлаас тодорхой харагдах байх аа. Миний ярьсан бүхэнд худлаа гэхээр зүйл байхгүй байгаа биз дээ.Тавдугаар цахилгаан үүсгүүр Улаанбаатар хотод хэрэгтэй. Нефть боловсруулах үйлдвэр барья гээд олон улсын зүгээс маш их хандаж байна. Хийгээгүй л байхгүй юу.Түүнээс гадна УИХ-аас гаргасан хуулиудыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.