УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогттой ярилцлаа.

-Та Зөвшөөрлийн тухай хуульд УИХ зөвшөөрөл олгож өгөхийг хүссэн. Зөвшөөрлийн хуулийг УИХ-аар хэлэлцэхгүй дөрвөн жилийн нүүр үзэж байгааг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-2019 оны гуравдугаар сард УИХ-ын 22 гишүүн Аж ахуйн үйл ажиллагааны зөвшөөрлийн тухай хуулийг өргөн барьсан. Уг хуулийг хэлэлцэхгүй явсаар дөрвөн жилийн нүүрийг үзлээ. Засгийн газар мөн 2019 оны дөрөвдүгээр сард өргөн барьсан шүү дээ. Тусгай зөвшөөрлийг нэмэх бус зөвшөөрлийг цөөлөх төсөл шүү. Хуулийн төслийн нэр нь болохгүй байгаа юм бол нэрийг нь “Тусгай зөвшөөрлийг устгая, авлигыг алга болгоё ” гэж сольдог юм уу яадаг юм. Ингэж өөрчилбөл, хуулийн төсөл урагшилж магадгүй. Бид Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр, намын мөрийн хөтөлбөртөө “Авлигыг багасгана, тусгай зөвшөөрлийг цөөлнө гэж” яриад байгаа боловч ерөөсөө дэмжихгүй юм.

МАН-ын их хурлаар авлигын асуудлыг хөндсөн. Авлигыг гарын үсэг, тусгай зөвшөөрөл өөгшүүлдэг шүү дээ. Монгол Улсын нэг эмгэнэл бол өөрсдөө хийхгүй мөртлөө хүнээр хийлгэдэггүй. Өөрсдөө чадахгүй мөртлөө чаддагтаа боломж олгодоггүй. Бие биедээ тээг тавиад суучихдаг энэ хандлагыг бид өөрчлөх ёстой.

Анх нийтийн ашиг сонирхол, хүнийэрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчин, улс орны аюулгүйбайдалд хохирол учруулж болзошгүй, тодорхойнөхцөл, нарийн мэргэжил шаардах аж ахуйн зарим үйл ажиллагааг эрхлэхэд тусгайзөвшөөрөл олгох, түдгэлзүүлэх, хүчингүйболгохтойхолбоотойхарилцааг зохицуулах үүднээс Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгайзөвшөөрлийн тухайхуулийг 2001 оны хоёрдугаар сарын 1-нийөдөр баталсан байдаг.

Сумын засаг даргаас Засгийн газар хүртлээ 200 гаруй тусгай зөвшөөрөл олгохыг хуульчилсан.Үндсэндээ 2001 оноос өнөөдрийг хүртэл 20 гаруй жил өнгөрлөө. Биднийг 2019 онд Зөвшөөрлийн тухай хуулийг санаачилж байх үед тусгай зөвшөөрлийн тоо 1400-д хүрчихсэн байсан. МҮХАҮТ-аас хийсэн судалгаагаар энэ жил тусгай зөвшөөрлийн тоо 1600 болчихож. Хоёр зуу байсан зөвшөөрөл 20 жилийн дотор 1600-д хүрчихлээ. Энэ хэмжээгээр сумын засаг даргаас авахуулаад шат шатандаа Засгийн газар хүртлээ зөвшөөрөл олгодог болчихлоо.

-Зөвшөөрлийн тоо найм дахин өссөн байна. Үүний цаана төрийн хүнд суртал, авлига хээл хахуулийн асуудал яригддаг шүү дээ?

-Зөвшөөрлийн хуулийг богино хугацаанд батлуулах тал дээр санаа зовоод байгаа чинь ерөөсөө л үүнтэй холбоотой. Зөвшөөрөл аваагүй бүхнийг хааж, хорьдог, шалгадаг, торгодог. Тиймээс иргэд ямар нэгэн байдлаар тэр зөвшөөрлийг нь олж авахыг хичээдэг болсон. Зөвшөөрөл авах гээд очихоор зөвшөөрлийг нь гаргаж өгдөггүй.

Иргэд аргаа бараад зөвшөөрлөө гаргуулж авахын тулд шан харамж, авлига өгдөг. Үүний үр дүнд л зөвшөөрөл нь гардаг. Ийм болгочихоод байна. Энэ байдлыг өөрчилье л гэж байгаа юм. Зөвшөөрлийн хуулийн талаар олон жил ярилаа. Сонгууль болохоор толгойтой бүхэн тусгай зөвшөөрлийг цөөлөх талаар ярьдаг. Гэтэл бодит байдал дээр хууль нь явдаггүй.

-Зөвшөөрлийн хууль УИХ дээр очоод гацчихсан шалтгаан юу вэ. Гишүүд уг хуулийн ач холбогдлыг төдийлөн мэдэхгүй, ойлгохгүй байгаа юм уу?

-Уг нь дээрх хуулиар тусгай зөвшөөрөл шаардахаас бусад төрлийн аж ахуйн үйл ажиллагааг хууль тогтоомж, стандартын шаардлагад нийцүүлэн, зөвхөн татварын байгууллагад бүртгүүлсний үндсэн дээр чөлөөтэй эрхэлж болохоор заасан. Хүний амь нас, эрүүл мэнд, Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолтой холбоотой, байгалийн баялаг ашиглах, байгаль орчинтой холбоотой гэх мэт хэдхэн асуудалд төр зөвшөөрөл олгоё.

Ийм болгочихвол иргэд, ААН-үүд өөрсдөө хөдөлмөрлөөд, бизнесээ өргөжүүлээд явна шүү дээ. Бусад бизнесийн үйл ажиллагаанд төр оролцож, зөвшөөрөл олгохоо больё л гэж байгаа хэрэг. Өнөөдрийн байдлаар олгож байгаа лиценз, баримт бичиг, тусгай зөвшөөрөл, эрхийн бичиг, гэрчилгээ зөвшөөрлийн тоо 1600-д хүрээд байна. Өөрөөр хэлбэл, хуульд заагаагүйзөвшөөрлийн чиглэл, төрлөөр шинээр дур мэдэн зөвшөөрөл олгож байна аа гэсэн үг. Энэ бүхэн бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагаанд саад бэрхшээл, хүнд суртал үзүүлж байгаагаас гадна авлигын хорт үндэс цэцэглэх хөрс, бүр үржүүлэх хүлэмж нь болчихоод удаж байна.

Иргэд зөвшөөрөл авах гэж махаа зулгаадаг. Үйл ажиллагаа явуулах зөвшөөрөл олгохгүй байгаа нь иргэдээ гэртээ гэдсээ илээд халамж аваад хэвт гэж байгаагаас ялгаагүй. Халамжаас хөдөлмөрт гэж уриалчихаад хөдөлмөрлөх, бизнес эрхлэх боломжийг нь бүрдүүлэх Зөвшөөрлийн хуулийг яагаад хааж боогоод байгааг ерөөсөө ойлгохгүй байна. МАН-ынхан ч, АН-ынхан ч 2016 оны сонгуулиар тусгай зөвшөөрөл, лицензийн тоог 3-4 дахин бууруулна хэмээн амласан. Энэ бүхний цаана байгаа авлига, хүнд суртлыг арилгана гэсэн. Ингээд 2016 онд МАН олонх болсон учраас амлалтаа биелүүлэх үүрэг хүлээсэн.

Тиймээс миний бие болоод бусад гишүүд Зөвшөөрлийн хуулийг өргөн барьсан. Уг хуулийг батлуулж чадаагүй байтал 2020 оны сонгууль болсон. Энэ үеэр ч бид УИХ дээр явж байгаа Зөвшөөрлийн хуулийг богино хугацаанд батална гэсэн. Гэтэл дахиад хоёр жил өнгөрчихлөө. Үндсэндээ хууль өргөн бариад дөрвөн жилийн нүүр үзэж байна. Удахгүй хэлэлцэх гэж байна гэсээр ам тагладаг. Хэзээ хэлэлцэхийг нь хүлээгээд сууж байна. Ямар шалтгаанаар, яагаад хэлэлцэхгүй байгааг ерөөсөө ойлгохгүй байна.

Эсвэл аймаг нийслэл, яам тамгын газрынхан зөвшөөрөл нэрээр гарын үсгээ худалддаг байдал нь арилах учраас УИХ-д нөлөөлж, хэлэлцүүлэхийг хойшлуулдаг юм уу. Гэтэл уг хуулийг батлагдаж, мөрдөгдөхийг иргэд, ААН-үүд маш их хүлээж байна. Бид угтаа амлачихсан. Амласан амлалтдаа хүрэх ёстой. Амаараа сайхан юм ярьчихаад амьдрал дээрээ биелүүлэхгүй байж болохгүй.

Тусгай зөвшөөрлүүдийг цөөлж, аж ахуйн нэгжүүдийг дарамт, шахалтгүй үйл ажиллагааа явуулах нөхцөлөөр хангах зорилгоор хуулийн төслийг дэмжих хэрэгтэй. УИХ ярихдаа нэг зүйл ярьж, хийхдээ өөр зүйл хийдэг байж болохгүй. Тавьсан зорилго, бодлогоо хэрэгжүүлэхийн тулд анхаарах ёстой.

-Зөвшөөрлийн хууль батлагдсанаар эдийн засагт үзүүлэх үр нөлөө юу байх вэ?

-Хамгийн наад зах нь татвар төлдөг хүний тоо нэгээр нэмэгдэж байвал, төсөвт орлого оруулдаг ААН нэгээр нэмэгдэж байвал Монгол Улсын төсвийн орлого тэр хэмжээгээр нэмэгдэнэ. Төсвийн хөрөнгө оруулалтаар барих сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгээ барих бололцоо төрд бий болно. Төсвийн орлогыг яаж нэмэгдүүлэх юм бэ гэхээр татвар төлж байгаа, баялаг бүтээж байгаа төр, хувийн хэвшлийнхнийгээ дэмжих л ёстой.

Тэгвэл тусгай зөвшөөрөл нэрээр хянадаг, торгодог, шийтгэдэг байдлыг арилгачихвал бизнесээ чөлөөтэй эрхлэх боломж бүрдэнэ. Хүмүүс яагаад төрд орох гэж зүтгээд байгаа юм. Тэд гарын үсгээ үнэлж, авлига авах гэж төрд орж байна. Тусгай зөвшөөрлийн тоо яагаад нэмэгдээд байгаа вэ гэвэл, олгох ёстой гэж хуульд оруулчихаад, том босго тавьж, түүгээрээ далимдуулж шан харамж авч байгаа юм.

Төсвийн тодотгол нэрээр хамаг юмаа танаж хасаад байдаг. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсч, иргэдийн амьдрал улам бүр дордож байна. Тийм учраас аль болох баялаг бүтээж байгаа, татвар төлж байгаа иргэн, ААН-үүдээ чөлөөтэй бизнес эрхлэх боломжийг олгох ёстой. Гэтэл 1600 ширхэг тусгай зөвшөөрлийн цаана байгаа гарын үсэг зуруулах хүнд суртал, авлигыг арилгаж чадвал улсын эдийн засаг тэлэх юм.

-Иргэн, ААН-үүд зөвшөөрөл авахын тулд хэр хугацаа зарцуулдаг талаар судалгаа бий юү?

-Хэдэн сар ч биш, бүр хэдэн жил зарцуулдаг талаар судалгаа гарсан. Тусгай зөвшөөрөл олгоогүй бол яагаад олгоогүй гэдэг талаар хариулт өгдөггүй. Зөвшөөрөл нь гарах гэж байна гээд хэдэн жил болдог. Хэрэв Зөвшөөрлийн хууль батлагдчихвал тусгай зөвшөөрлийг хамгийн уртдаа нэг сарын хугацаанд олгох юм. Олгоогүй бол хариуцлага хүлээлгэх талаар зааж өгсөн.

Түүнчлэн тусгай зөвшөөрөл олгох процессыг ил тод, цахим болгох юм. Хэн гэж албан тушаалтан дээр хянагдаад дараа нь хэн дээр очсоныг нь иргэд мэдэх боломжтой. Шаардлага хангаж байгаа эсэхийг ч өөрөө давхар хянах боломжтой. Шаардлага нь ил тод байгаа учраас ямар шалтгаанаар татгалзсан, эсвэл зөвшөөрсөн гэдгийг харах боломжтой. Хэрэв үнэхээр шаардлага хангаагүй иргэн, ААН-д зөвшөөрөл олгосон бол авлига авсан байх магадлалтай гэдэг ч юмуу асуудлыг ил тод, шилэн болгоно.

Ингэснээр тусгай зөвшөөрөл авахын тулд олон жил хүлээдэг, хурдан шийдүүлэхийн тулд авлига өгдөг, шаарлага хангаагүй байхад хангасан болгодог, хангасан иргэн, ААН-ийг хангаагүй мэтээр зөвшөөрөл олгохоос татгалздаг байдлаас ангижрах боломжтой.

-Манай улс энэ жил авлигын индексээрээ нэг байр урагшилж 110-т жагссан. Зөвшөөрлийн хууль батлагдчихвал авлигын индексийн үзүүлэлтээ сайжруулах боломж бүрдэх нь ээ?

-Таны хэлж байгаа үнэн. Авлигын индексийн үзүүлэлтээрээ байр ахих боломж бүрдэнэ. Ерөөсөө гарын үсэг бүрийн цаана хүнд суртал, хүнд суртлын цаана авлига байна. Хэрэв 1600 ширхэг тусгай зөвшөөрлийн тоог дөрөв дахин бууруулаад 400 болгочихвол гарын үсгээ арилждаг төрийн албанд авлига дөрөв дахин буурна.Манай улс бүх шатандаа авлигатай тэмцэх талаар ярьж байна. Авлигатай тэмцэхийг уриалдаг, ярьдаг хүн бүхэн уг хуулийн төслийг дэмжих учиртай. Манай улс өнгөрсөн жил авлигын индексээр 111-т жагсаж байсан бол энэ жил 110-т жагссан. Хэрэв уг хууль батлагдчихвал багадаа 10 байраар урагшлах боломжтой.

-Тусгай зөвшөөрөл авахаас бусад төрлийн үйлчилгээг хорихгүй гэдгээр далимлуулж хараа хяналтгүй, эмх замбараагүй байдал үүсэх вий дээ. Манайхан эрхээ мэддэг, үүргээ ухамсарлахдаа тааруухан шүү дээ?

-Иймэрхүү болгоомжлолууд бий. Үүнийг тодорхой хуулийн зохицуулалтаар зохицуулаад явах боломжууд бий. Ер нь төр иргэдээ зөрчил гаргахыг хүлээгээд, анаад, отоод, бараг гаргаасай гэж далим хайх байдлаар ажиллах юм бол бүх юм утгаа алдана. Тэгэхээр аль аль талдаа зөрчил гаргахаас сэргийлдэг байх ёстой.

Хамгийн чухал нь зөрчил гаргасан иргэн, аж ахуйн нэгжийг шууд торгодог, дарамталдаг, хаадаг боодог биш, зөрчил гаргахгүй байх талаас нь урьдчилан хэлж сануулдаг, мэдээллээр хангадаг, зөвлөн тусалдаг байх нь ухаалаг төрийн зөв хандлага. Хэрэвзээ ингэж хэлж сануулсаар байтал тэрхүү зөрчлөө дахин давтан гаргаад хууль дүрмийн дээгүүр дэвсэлж гүйгээд байвал хэнбугайг ч ялгалгүй торгодог шийтгэдэг, хариуцлагыг нь үүрүүлдэг байх зохицуулалтыг Зөрчлийн тухай хуульд оруулахаар ажиллаж байна.

П.Батзаяа